NHƯ NGÓNG TÌNH NHÂN...

Ngồi chờ động đất như ngóng tình nhân

SGTT.VN - Hôm nay làm chi? Đó là câu hỏi của đám phóng viên trú tại Quảng Nam. Câu trả lời, là chờ xem có động đất xách ba lô chạy. Ngồi chờ động đất Bắc Trà My như chờ tình nhân.

Nếu rảnh, ngồi chép ra hết những câu nói cửa miệng của người dân địa phương vùng động đất thấy thật thương, nhưng không kém hài hước và chua chát, khi căn nhà của họ đang nứt dần, trông như biểu đồ lòng dân.

Đập chắn thủy điện Sông Tranh 2

Người dân gặp nhau, nhìn nhau hỏi: “Không biết bữa ni có động đất không? Động đất kiểu ni có chết không?”.

Hỏi xong, đàn bà xuống bếp, coi lại hũ gạo còn bao nhiêu, đàn ông ngó lên vách, xem cột long chưa, rồi thở dài, rồi đi vào đi ra, như vừa ngóng con thú dính bẫy như vừa sợ voi rừng hổ dữ bất ngờ xông ra.

Cô giáo Bích Phương ở trường mẫu giáo Hoa Phượng nói: “Em đi tập huấn, được hướng dẫn là núp xuống bàn. Bàn học mẫu giáo, em núp răng vừa? Rồi nói hãy chạy ra sân. Học sinh 20 đứa, em chạy một mình à? Bà con không cho con đi học, vì vặn em một câu cô đảm bảo tính mạng con tôi không? Bó tay. Họ nói đi học cũng chết, không học cũng chết, thôi ở nhà, bỏ làm rẫy vì sợ chết ở rẫy”.

Dân tái định cư thủy điện, mang tiền gửi ngân hàng, đất nổ ầm ầm, sợ tiền bị chôn. Một lãnh đạo nói, làm chi có chuyện rút tiền, đừng nghe phao tin đồn nhảm. Tôi gọi ông giám đốc ngân hàng, ừ, có đấy, mấy người rồi.

Suy luận đơn giản: động đất là sập nhà, mất tiền, thôi thì mang tiền về dắt trong quần, người đâu của đó, nó có nổ thì tiền cũng không văng. Ông Huỳnh Tấn Sâm, cựu Bí thư huyện, ngao ngán: “Hoảng loạn rồi! Người có tiền xuống Tam Kỳ mua đất, đưa con đi học chỗ khác. Đồng bào thiểu số vốn rất sợ các thế lực siêu nhiên, nay càng rúm ró”.

Nhưng người Kinh nào có kém. Thầy giáo Nguyễn Trần Duy, tổng phụ trách đội trường THCS Chu Huy Mân nằm ngay miệng đập, nói: “Mẹ em nhắn bà con dưới Tam Kỳ đừng có lên thăm, động đất chết đó”.

Đời sống xáo trộn, nhân tình thấp thỏm, cơ quan nhà nước thì ùn việc lên vì suốt ngày lo động đất, học sinh không dám đến trường. Ôi là mệt, nhưng có quyết được gì đâu, cứ đứng lên ngồi xuống, rồi kiến nghị nói vòng nói thẳng. Rồi chờ.

Tôi nhớ đâu chừng năm 2000, tôi đến Trà Đốc. Ngay sát ủy ban xã có một cây hoa gạo cao chót vót, đứng bên này cầu treo nhìn sang, trông như tấm thảm đỏ ối rực lửng lơ trong ráng chiều.

Hôm kia đi lại, vẩn vơ chuyện cũ, nhớ cây hoa đã trôi theo chuyện san ủi nổ mìn làm thủy điện lâu rồi, nhưng sao cứ nhớ như chén rượu làm quen của mặt người gặp một lần rồi mãi mãi xa.

Hoa cỏ giờ cũng ngẩn ngơ theo nhiệt kế lòng người đêm ngày lên xuống. Chuyện động đất, thủy điện len vào trong giấc ngủ, bữa ăn, tiệc tùng, họp hội, vượt ranh giới tỉnh huyện, lên cả sóng đài nước ngoài.

Bỗng dưng cái huyện nghèo một thời nổi tiếng với quế Trà My, sau im ắng đi bởi quế ngã oạch mất uy vì lẫn lộn quế bắc kém chất lượng, nay nổi tiếng trở lại từ ông chủ tịch huyện đến dân chỉ vì cái thủy điện nứt thấm rồi động đất cái đùng.

Từ tháng 3 đến giờ, đoàn đến đoàn đi, chuyên gia này nọ, những phát biểu thăng trầm ngắt quãng hay trượt dài theo từng cơn động đất, theo từng vết nứt khe nhiệt, cuối cùng động đất vì cái gì, nó sẽ ra sao, vẫn nói chưa xong.

Và như thế, ai cũng trở thành nhà khoa học, thành cư dân mạng, thích gì nói nấy, cản cũng không nổi. Có người bỗng dưng nổi máu quan điểm, rằng coi chừng bị nhiễu, bị lợi dụng.

Quá tào lao! Cái đập to chình ình, hết bộ này đến ban kia, cả Chính phủ cũng vào cuộc chứ phải cây kim sợi chỉ chi mà dấu diếm, thế mà cứ lấp lửng.

Sự hoảng sợ của người dân, có đánh động được lương tâm của người có trách nhiệm?

Hôm rồi đọc báo thấy báo cáo đánh giá tác động của động đất ở đây, được chủ đầu tư đặt hàng các nhà khoa học, chỉ nghiên cứu động đất cực đại, không đụng chi đến động đất kích thích khi tích nước thủy điện.

Thế mà lâu nay các vị phát biểu nói như thật. Nhiễu lớn rồi đấy, quan điểm gì ở đây, chỉ dùm coi?

Lấy làm lạ vô cùng. Cả nước quan tâm đến cái hồ chứa 730 triệu m3 nước dùng làm thủy điện của một doanh nghiệp, mà đến lúc này như chuyện tình đến đoạn chia ly cứ giùng giằng đi ở, bước đi một bước giây giây lại dừng.

Được cái đập thì mất lòng dân. Mất lòng dân là mất tất cả. Lòng dân không yên đâu phải do dân không yên… Nguyễn Trãi từng nói như thế. Vậy được đập hay được dân? Đây là ván cờ sinh tử, không có chuyện nước đôi hai ngả hai dòng.

Đó là tôi lục trong sổ tay lời của dân vùng rung chấn. Lời của họ trôi theo ly rượu đắng lòng cuối ngày bên cái hồ ngày trước, vốn là chốn mưu sinh vì nổi tiếng cá chình đen bóng thịt dai và thơm trú ẩn dưới vực sâu, nướng lên chấm muối với ớt núi và tiêu rừng rượu uống đến lạng quạng đổi giọng từ Quảng Nam sang Huế mà không chịu đứng lên.

Từ ngày có động đất ầm ầm liên tiếp, lượng rượu tiêu thụ ở Trà Đốc, Trà Tân, Trà Bui giảm hẳn. Một ông bảo, không dám say đâu, sập nhà, chạy không nổi. Bà vợ cười rân.

Vừa an toàn đập vừa an toàn dân. Đó là câu cửa miệng của chủ đầu tư lẫn quan chức ngoài tỉnh, chứ ở đây từ trưởng thôn đến bí thư tỉnh ủy, thảy rằng dẹp cho rồi cái thủy điện quá làm khổ dân.

Tôi đã một lần cùng ông Sâm cựu bí thư huyện đi xuyên đêm vào vùng tái định cư Trà Đốc từ năm 2010. Một ông già người Cor than quá khổ rồi, liệt kê ra một dãy nhấp nhô. Ông Sâm không nói không rằng, bước vào cái bếp bé tin hin, lấy trên vách xuống 1 cái chiêng ám khói và vỗ.

Chủ nhà lẫn vợ nhảy theo. “3 năm rồi không đánh chiêng, vì mất làng rồi, đâu có cúng làng mở hội chi đâu” - ông già nói như khóc. Tiếng chiêng bị mắc kẹt giữa mấy bức tường phên liếp, nghe như nghẹn lại, tức tưởi. Xong, ông già ra ngồi cầu thang. Đón điếu thuốc từ tay tôi, ông nói: “tao nhớ trầu”.

Làng cũ trồng trầu. Ở đây ai cũng ăn trầu. Trầu của người Cor đi vào sách Phủ biên tạp lục của Lê Quý Đôn, kể “người man vùng cao Quảng Nam mang trầu cau xuống chợ phủ Hà Đông” (tức Tam Kỳ bây giờ - người viết) bán. Về vùng tái định cư, đất đâu trồng trầu, đành nhịn thèm.

Thủy điện này làm hết 5.000 tỷ, không dễ gì người ta buông bỏ và cũng chưa có tiền lệ như thế bao giờ, vì thế trước sau gì cũng phải thuộc bài sống chung với động đất?

Tôi đi qua cầu treo nối Trà Tập và Trà Đốc, nhìn lên thân đập lạnh lùng bê tông, nhớ hôm xin được vào bên trong hầm như đi vào hang động, mờ mờ ảo ảo, mình thì mù kiến thức thủy điện, chủ nói chi hay nấy, chỉ bực mình lâu nay bị cấm cửa chẳng có phép tắc nào, nay bảo chống thấm xong rồi cho vào xem để đưa tin, tôi dặn mình đưa tin không khéo là bị chửi bị gán PR nuốt tiền của chủ.

Sự hoảng sợ của người dân, có đánh động được lương tâm của người có trách nhiệm? .

Khối nước trên đầu đâu phải bỗng dưng mà có. Nó đi từ đỉnh Ngọc Linh, ngọn chủ sơn của đất Quảng Nam, qua những bản làng ẩn mình trong mây mù buốt giá, những tộc người muôn đời chỉ biết sấm chớp chứ chưa hề nghe tiếng nổ từ lòng đất bao giờ.

Dòng nước ấy thuở có đất trời đã nuôi nấng bao sinh linh khi còn là những con suối như sợi chỉ lách mình qua khe đá giữa rầm rộ rừng già, có lúc phóng đãng như con thú mùa động đực khi vừa ra cửa sông, đã hoài thai bao kiếp sống, can dự vào bao giấc mơ của đời người miền núi, rồi đưa nước về đến tận Cửa Đại xa xôi, bây giờ đến đây chưa thoát ra hẳn khỏi rừng đã bị chặn lại.

Mạch đã bị chặn rồi. Nghĩ đến đây chợt thấy hụt như bước lỡ chân, bởi lòng đã không ít lần dậy lên ý nghĩ sẽ viết một bài từ Cửa Đại đến Ngọc Linh. Lại nghĩ bắt mạch lòng đất nào phải chuyện chơi, như thuở mô tê phương đông trọng phong thủy.

Món yểm bùa nước ta có đâu từ thuở Cao Biền sang, nhưng vị quan người Trung Quốc kia cũng thất bại. Bắt trúng mạch là chuyện hay rồi, nhưng cách trấn mạch mới là chuyện vượt thiên cơ, thắng thua đâu cũng ở lòng người, bởi được cho người này thì tàn mạt kẻ kia, thiếu một chữ nhân tâm, là hỏng.

Cho nên không lấy làm lạ là dân Trà My, lãnh đạo tỉnh Quảng Nam kỳ vọng vào các nhà khoa học, nhưng ngỡ ngàng vì những con số họ đưa ra đi kèm những phát ngôn lúc bổng lúc trầm.

Nhưng cốt yếu ở chuyện này, là việc khoán trắng cho người có tiền, họ thích mời ai, làm gì, mặc. Vì thế mới có chuyện “đặt hàng” nghiên cứu. Mà đã như thế, nhà khoa học chẳng có tội nợ gì. Có người bảo đó là lỗ hổng pháp lý.

Tôi thì nghĩ đó là sự vô trách nhiệm và vô tâm trước sinh mạng của bao người. Tôi cho anh làm để anh bán điện, thu lãi, nhưng đổi lại, tôi cột chặt anh thực hiện đầy đủ các yêu cầu kỹ thuật, buộc phải thực hiện, giám sát và quy trách nhiệm rõ ràng cả người thuê làm lẫn người làm thuê, chứ không thể thả nổi ai làm chi thì làm.

Thủy điện này đã dính “chàm” chỗ đó rồi, bây giờ sửa sai làm sao? Nhìn cái thân đập ngạo nghễ trêu ngươi thế kia, nhớ chuyện lâu rồi mái hiên của sân bay Charles de Gaulle tại Paris bị sập, người ta triệu hồi ngay ông kiến trúc sư đã định cư 30 năm ở Mỹ về, bắt tội. Còn ở ta thì sao?

Ai cũng mệt mỏi vì thủy điện này rồi. Vở kịch nào cũng có hồi kết. Một ngày không nghe động đất, rảnh ngồi chơi, nhưng lại hỏi không biết dưới lòng đất sâu kia, mạch đất như dây cháy chậm bén lửa, cháy hết sẽ nổ cái ầm, có khi sắp bắt đầu rồi đấy, bèn nhắn tin hỏi có chi không, bên kia thằng bạn đang ở Trà My nhắn lại đang nhậu với mồi là động đất…

Theo Đăng Nguyên/Tiền Phong

_________________________________

'Cần có tự do báo chí'

Nguyễn Trang Nhung Thành viên Tập hợp Thanh niên Dân chủ

	Báo chí phản ánh hiện thực xã hội

"Con người luôn tò mò về thế giới xung quanh, và luôn khát khao hiểu biết những sự kiện tác động tới cuộc sống của họ...".

Đó là câu đầu tiên trong bài giảng Lịch sử báo chí (1) của một tiến sỹ trường đại học Northern State, thành phố Dakota, nước Mỹ.

Lịch sử báo chí kể rằng: tin tức có cơ hội được phổ biến rộng rãi nhờ phát minh ra in ấn của Gutenberg vào năm 1456, và tờ báo đầu tiên (2) xuất hiện ở châu Âu vào thế kỷ thứ 17 – Tờ Oxford Gazette, ra đời tháng 11 năm 1665 tại Anh, đã mở đầu cho kỷ nguyên báo chí.

Vai trò của báo chí

"Báo chí là công cụ tốt nhất cho việc mở mang trí tuệ của con người, và nâng con người lên trở thành có lý trí, phẩm hạnh, và mang tính xã hội." (Thomas Jefferson) (3)

Với vai trò đưa thông tin trong mọi lĩnh vực của đời sống, ở mọi nơi, báo chí góp phần to lớn vào việc đem lại hiểu biết, tri thức cho con người. Những hiểu biết, tri thức ấy giúp con người làm chủ cuộc sống, làm chủ xã hội, và là thành tố tạo nên một xã hội tiến bộ và văn minh.

Vai trò của báo chí chỉ được đảm bảo trong một nền báo chí lành mạnh, ở đó có các tiêu chí về tính chân thực, tính chính xác, tính trách nhiệm, tính vô tư, tính công bằng, và tính khách quan.

Đó là những tiêu chí mà bất cứ tờ báo nào cũng phải theo đuổi, tuân thủ, đề tồn tại và nhằm mục đích thúc đẩy xã hội phát triển.

Làm thế nào để xây dựng được một nền báo chí lành mạnh?

Trước hết, cần có những nhà báo có đủ tài năng, và hội đủ những phẩm chất của nghề báo, trong đó có "Liêm Sỉ".

Sứ mạng cao cả của nhà báo chỉ thực hiện được khi họ là những nhà báo chân chính, được tự do tác nghiệp, được bảo vệ bởi một xã hội dân sự biết tôn trọng sự thật, bởi tòa án và pháp luật công minh.

Không gian tự do tác nghiệp, hay sự tự do báo chí, là điều kiện tiên quyết cho nền báo chí ấy.

Sự tự do báo chí

"Mọi người có quyền tự do quan điểm và tự do thể hiện, quyền này bao gồm việc giữ quan điểm mà không bị can thiệp, và truyền đạt ý kiến, tin tức bằng bất cứ phương tiện thông tin đại chúng nào, bất kể biên giới".

Đó là điều thứ 19 về tự do ngôn luận, trong tổng số 30 điều của Tuyên ngôn quốc tế về nhân quyền (4), mà tất cả quốc gia thành viên Liên hợp quốc có trách nhiệm phải tuân thủ, trong đó có Việt Nam.

Trên căn bản đó, tự do báo chí có thể được phát biểu với 4 điểm:

• Tự do xác định mục tiêu
• Tự do tìm kiếm thông tin
• Tự do phản ánh hiện thực xã hội
• Tự do phản biện

Luật báo chí của nhiều quốc gia trên thế giới và luật báo chí Việt Nam đều có điều khoản ghi rõ rằng báo chí không bị kiểm duyệt trước khi in và phát hành (5).

Quy định pháp luật là vậy, còn thực tế? Không khó để nhận thấy rằng: không có (hoặc có rất ít) sự kiểm duyệt báo chí ở các quốc gia dân chủ và tiến bộ, ngược lại, có (không ít) sự kiểm duyệt báo chí ở Việt Nam (!).

Báo chí thế giới

Mỹ và Thụy Điển là hai quốc gia điển hình quy định rất rõ các điều luật về báo chí, vai trò của báo chí được thực sự coi trọng, và sự tự do báo chí được đảm bảo.

Tại Mỹ, Hiến pháp Hoa Kỳ, nền tảng của hệ thống chính quyền Mỹ, chắc sẽ không được 13 tiểu bang sáng lập liên bang phê chuẩn năm 1791 nếu không có 10 điều tu chính, gọi là Đạo luật về Dân quyền, nhằm bảo vệ quyền tự do cá nhân.

Không phải là một điều ngẫu nhiên mà quyền tự do phát biểu của báo chí đã đứng hàng đầu trong số các khoản tu chính này. Một phần trong khoản Tu chính Thứ nhất được viết như sau: "Quốc hội sẽ không được đưa ra một luật nào giới hạn quyền tự do ngôn luận hay quyền tự do báo chí." (6)

Tại Thụy Điển, một trọng tâm chủ yếu là nguyên tắc mọi người dân đều có quyền tiếp cận với mọi tài liệu chính thức, "nguyên tắc này vô cùng quan trọng đối với các phóng viên trong khi tác nghiệp và điều tra, đặc biệt khi họ xem xét việc thực hiện quyền lực của chính phủ và các cơ quan công quyền, nhưng đồng thời đó cũng là một nguyên tắc rất quan trọng của một xã hội cởi mở và là một công cụ hữu hiệu để theo dõi và ngăn chặn tham nhũng." (7)

Gần chúng ta, "ở Philippines, công nghiệp truyền thông hoàn toàn do tư nhân nắm giữ. 70% cơ sở đào tạo truyền thông cũng thuộc về tư nhân. Ở Campuchia, người nước ngoài cũng được ra báo, điển hình là tờ Phnom Penh Post. Đến như vương quốc hồi giáo Brunei chỉ có 3 đài truyền hình thì một là của tư nhân với 13 kênh." (8)

Báo chí tại Việt Nam

Tại Việt Nam, đảng Cộng sản quản lý báo chí, thông qua Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương và Bộ Thông tin & Truyền thông. Hơn nữa, hầu như trong bất cứ tờ báo nào cũng tồn tại cái gọi là "chi bộ đảng", như một nút kiểm soát.

Bí thư chi bộ đảng Cộng sản tại các tờ báo thường là một Phó Tổng Biên Tập, nhiều khi có quyền hành lớn hơn Tổng Biên Tập. (9)

Điểm qua một vài sự kiện của báo chí Việt Nam trong vòng 5 năm trở lại đây, không thể không đặt các câu hỏi về tính vô tư của các cơ quan báo chí, về tính minh bạch của các cơ quan điều tra, và những bất thường trong các "vụ xử lý sai phạm".

Ngày 01/8/2008: Bảy nhà báo Việt Nam bị thu hồi thẻ nhà báo, trong đó có Phó Tổng biên tập Báo Thanh Niên - Nguyễn Quốc Phong, và Phó Tổng biên tập báo Tuổi Trẻ - Bùi Thanh, vì những "vi phạm nghiêm trọng trong hoạt động và thông tin trên báo chí." (10).

Tuy nhiên, truyền thông trong nước không nói rõ vi phạm của những nhà báo này là gì.

Ngày 11/6/2008: Cựu thủ tướng Võ Văn Kiệt qua đời. VnExpress và VTC đã đăng tin này cùng ngày, song bản tin đã bị gỡ xuống không lâu sau đó. Ngày hôm sau, đồng loạt các báo đăng tin, hầu như ở cùng một thời điểm. Đâu là nguyên do của sự chậm trễ? Và, tại sao không có lời giải thích nào cho sự chậm trễ được đưa ra?

Ngày 12/5/2008: Hai nhà báo Nguyễn Việt Chiến (báo Thanh Niên) và Nguyễn Văn Hải (báo Tuổi Trẻ) đã bị khởi tố vì "lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ" (Điều 281, Bộ luật Hình sự ), trong khi theo Luật báo chí, khi đưa tin sai, nhà báo và tờ báo có trách nhiệm đính chính, và nếu gây thiệt hại cho cá nhân hay tổ chức nào đó, thì họ phải bồi thường theo pháp luật dân sự. (11)

Giữa năm 2007, nhiều phóng viên của nhiều tờ báo đưa tin về các vụ tham nhũng (Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Tiền Phong,...) đã bị Cơ quan An ninh Điều tra triệu tập trong khi không được thông báo cụ thể, mà chỉ được biết một cách chung chung rằng: cơ quan điều tra đã khởi tố vụ án làm lộ bí mật nhà nước và lợi dụng quyền tự do dân chủ liên quan tới các bài báo viết về vụ PMU 18 và vụ siêu lừa Nguyễn Đức Chi. (12)

Ngày 5/1/2005, phóng viên Lan Anh, báo Tuổi Trẻ đã bị Cơ quan An ninh Điều tra khởi tố về hành vi "chiếm đoạt tài liệu bí mật nhà nước" vì một mẩu tin, đăng trên báo Tuổi Trẻ ngày 20/5/2004: "Đề nghị thanh tra toàn diện Công ty Zuellig Pharma", dựa theo một tờ trình của Bộ Y tế. Tuy nhiên, việc điều tra sau đó đã bị đình chỉ, do không đủ cơ sở pháp lý để kết tội phóng viên. (13)

Ngày 25/10/2004, công văn 3923/VHTT-BC được đưa ra nhằm xử lý sai phạm trong việc đưa tin về vụ nhập khẩu gần 80 xe Mercedes để phục vụ hội nghị và sau đó bán với giá ưu đãi cho các cá nhân. Sau đó Tổng biên tập VnExpress bị mất chức. (14)

Liệu Việt Nam có quyền tự do báo chí theo như quy định trong điều 69 Hiến Pháp Việt Nam?

Liệu nền báo chí Việt Nam có thể thực hiên tốt vai trò của mình khi "được" đảng Cộng sản quản lý?

Liệu nền báo chí VN có dám đột phá để thực sự trở thành nền báo chí lành mạnh, để không còn là công cụ, hay cơ quan ngôn luận của đảng Cộng sản hay không?

Theo BBC